భారతదేశంలో మామిడి పండుకు ఉన్న ప్రాముఖ్యత అంతా ఇంతా కాదు. ‘పండ్ల రాజు’గా కీర్తించబడే మామిడి, వేసవి కాలంలో ప్రతి ఇంటిలోనూ కనిపించే ఒక తీపి ఫలం. అయితే, దురదృష్టవశాత్తు, కాలక్రమేణా అనేక స్థానిక, సంప్రదాయ మామిడి రకాలు నెమ్మదిగా అంతరించిపోవడం ఆందోళన కలిగిస్తోంది. ఒకప్పుడు మన గ్రామాలు, తోటల్లో కనిపించిన వందలాది మామిడి రకాలు ఇప్పుడు చాలా అరుదుగా మారిపోయాయి.
అంతరించిపోవడానికి కారణాలు:
స్థానిక మామిడి రకాలు అంతరించిపోవడానికి అనేక కారణాలు ఉన్నాయి:
1. వాణిజ్య సాగుపై దృష్టి: ఆధునిక వ్యవసాయ పద్ధతులు, మార్కెట్ డిమాండ్ కారణంగా రైతులు వాణిజ్యపరంగా లాభదాయకమైన, ఎక్కువ దిగుబడినిచ్చే కొన్ని ప్రధాన రకాల మామిడి పండ్ల సాగుపై దృష్టి సారిస్తున్నారు. అల్ఫోన్సో, బంగానపల్లి, దశేరి వంటి రకాలు మార్కెట్‌లో ఎక్కువ ప్రాచుర్యం పొందాయి. దీనివల్ల స్థానిక, తక్కువ దిగుబడినిచ్చే రకాలను సాగు చేయడం మానేశారు.
2. తక్కువ మార్కెట్ డిమాండ్: స్థానిక రకాల మామిడి పండ్లకు అంతర్జాతీయంగా లేదా జాతీయ స్థాయిలో అంతగా మార్కెట్ డిమాండ్ ఉండదు. వాటిని గుర్తించడం, ప్యాకింగ్ చేయడం, రవాణా చేయడం వంటి విషయాల్లో కూడా సమస్యలు ఉంటాయి. దీంతో రైతులు వాటిని పండించడానికి ఆసక్తి చూపించడం లేదు.
3. విస్తరణ లేకపోవడం: స్థానిక రకాలను విస్తరింపజేయడానికి, వాటి మొక్కలను పెంచడానికి తగిన ప్రోత్సాహం, సాంకేతిక సహాయం లేకపోవడం. సంప్రదాయ పద్ధతుల్లో మొక్కలను పెంచడం సమయం తీసుకుంటుంది, ఆధునిక నర్సరీలలో వాణిజ్య రకాలకే ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారు.
4. భూ వినియోగ మార్పులు: పట్టణీకరణ, పారిశ్రామికీకరణ, ఇతర పంటల సాగు కోసం మామిడి తోటలను తొలగించడం జరుగుతోంది. దీనివల్ల పాత మామిడి చెట్లు నరికివేయబడుతున్నాయి, వాటి స్థానంలో ఇతర నిర్మాణాలు లేదా పంటలు వస్తున్నాయి.
5. సంరక్షణ లోపం: ప్రభుత్వ లేదా ప్రైవేటు సంస్థల నుండి స్థానిక రకాలను సంరక్షించడానికి తగిన చర్యలు లేకపోవడం. జెర్మ్‌ప్లాజమ్ బ్యాంకులు, జన్యు బ్యాంకులు వంటివి సంప్రదాయ రకాలను భద్రపరచడానికి అవసరం, కానీ వాటి ఏర్పాటులో జాప్యం ఉంది.
6. వాతావరణ మార్పులు: కొన్ని స్థానిక రకాలు వాతావరణ మార్పులను తట్టుకోలేకపోవచ్చు. అకాల వర్షాలు, అధిక ఉష్ణోగ్రతలు వంటివి వాటి పెరుగుదల, దిగుబడిపై ప్రభావం చూపుతాయి. ఇది వాటి సంఖ్య తగ్గడానికి దారితీస్తుంది.
7. చీడపీడల ప్రభావం: కొన్ని స్థానిక రకాలు చీడపీడలకు త్వరగా గురవుతాయి. వాటిని రక్షించడానికి సరైన చర్యలు లేకపోవడం వల్ల అవి నాశనమవుతున్నాయి.
ప్రభావాలు:
స్థానిక మామిడి రకాలు అంతరించిపోవడం వల్ల అనేక ప్రతికూల ప్రభావాలు ఉంటాయి:
- జన్యు వైవిధ్యం కోల్పోవడం: ప్రతి మామిడి రకం ప్రత్యేకమైన జన్యువులను కలిగి ఉంటుంది. వాటిని కోల్పోవడం అంటే జన్యు వైవిధ్యాన్ని కోల్పోవడమే. ఇది భవిష్యత్తులో కొత్త రకాలను అభివృద్ధి చేయడానికి, వ్యాధులు, చీడపీడలను తట్టుకునే రకాలను సృష్టించడానికి ఉన్న అవకాశాలను తగ్గిస్తుంది.
- ఆహార భద్రతపై ప్రభావం: కేవలం కొన్ని రకాలపైనే ఆధారపడటం వల్ల, ఏదైనా వ్యాధి లేదా వాతావరణ మార్పుల వల్ల ఆ రకాలు దెబ్బతింటే, మొత్తం ఉత్పత్తిపై తీవ్ర ప్రభావం పడుతుంది. ఇది ఆహార భద్రతకు సవాలుగా మారుతుంది.
- రుచి, సువాసన కోల్పోవడం: ప్రతి స్థానిక రకానికి దానిదైన ప్రత్యేక రుచి, సువాసన ఉంటాయి. వాటిని కోల్పోవడం అంటే మామిడి పండు యొక్క సంప్రదాయ రుచులను కోల్పోవడమే. ఇది వినియోగదారులకు ఎంపికలను తగ్గిస్తుంది.
- ఆర్థిక ప్రభావం: స్థానిక రైతులు, చిన్న వ్యాపారులు సంప్రదాయ రకాలపై ఆధారపడి జీవిస్తారు. ఈ రకాలు అంతరించిపోతే, వారి జీవనోపాధిపై ప్రభావం పడుతుంది.
- సాంస్కృతిక వారసత్వం కోల్పోవడం: మామిడి అనేది భారతీయ సంస్కృతిలో భాగం. అనేక పండుగలు, సంప్రదాయాలు మామిడితో ముడిపడి ఉన్నాయి. సంప్రదాయ రకాలను కోల్పోవడం అంటే ఒక సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని కోల్పోవడమే.
సంరక్షణ చర్యలు:
ఈ సమస్యను పరిష్కరించడానికి తక్షణ చర్యలు అవసరం. స్థానిక మామిడి రకాలను గుర్తించి, వాటిని సంరక్షించాలి. రైతులను ప్రోత్సహించాలి, వారికి సాంకేతిక, ఆర్థిక సహాయం అందించాలి. ప్రభుత్వాలు, పరిశోధనా సంస్థలు జెర్మ్‌ప్లాజమ్ బ్యాంకులు, జన్యు బ్యాంకులను ఏర్పాటు చేయాలి. ప్రజల్లో స్థానిక రకాల పట్ల అవగాహన పెంచి, వాటిని కొనుగోలు చేసేలా ప్రోత్సహించాలి. అప్పుడే ఈ సంప్రదాయ సంపదను భవిష్యత్ తరాలకు అందించగలం.
Author
