భారతదేశం ఎప్పటి నుంచో కళలకు, హస్తకళలకు ప్రసిద్ధి చెందిన దేశం. శతాబ్దాలుగా గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో లక్షలాది మంది కుటుంబాలు సంప్రదాయ వృత్తులను ఆధారంగా చేసుకొని జీవనం సాగిస్తున్నాయి. వెండి పనులు, కంచు వస్తువులు, గోలూ బొమ్మలు, ఆభరణాల రూపకల్పన, చెక్క పనులు, నూలు వృత్తులు ఇలా ఎన్నో రంగాల్లో కళాకారులు తమ ప్రతిభను ప్రదర్శిస్తున్నారు. అయితే గడచిన కొన్నేళ్లుగా వీరి జీవన విధానంపై తీవ్రమైన ముప్పు మేఘాలు కమ్ముకుంటున్నాయి.
ఇటీవల అమెరికా విధించిన అదనపు సుంకాలు, అంతర్జాతీయ మార్కెట్‌లో డిమాండ్ తగ్గడం వంటి కారణాల వల్ల మోరాదాబాద్‌లోని కంచు కళాకారులు కష్టాల్లో మునిగిపోయారు. అక్కడి సుమారు రెండు లక్షల మంది హస్తకళాకారులు ప్రధానంగా అమెరికా మార్కెట్‌పైనే ఆధారపడేవారు. కానీ ఎగుమతులపై అధిక పన్నులు విధించడంతో వారి ఆర్డర్లు తగ్గిపోయి, అనేక కుటుంబాలు ఆదాయం కోల్పోయాయి. ఒకప్పుడు దేశానికి విదేశీ కరెన్సీని తెచ్చిపెట్టిన ఈ వృత్తి ఇప్పుడు పతనమైపోతుందనే భయం వ్యక్తమవుతోంది.
ఇక తమిళనాడులోని కంచీపురం ప్రాంతానికి చెందిన కళాకారులు గోలూ బొమ్మల తయారీలో విశేష ఖ్యాతి పొందారు. ప్రతి సంవత్సరం దసరా సీజన్‌లో ఈ బొమ్మలకు విపరీతమైన డిమాండ్ ఉండేది. అమెరికా, యూరప్ వంటి దేశాలకు ఎగుమతులు జరిగేవి. కానీ ఇటీవలి కాలంలో అధిక సుంకాలు, రవాణా ఖర్చులు పెరగడం వంటివి ఎగుమతులపై ప్రతికూల ప్రభావం చూపించాయి. అనేక కళాకారులు తమ వద్ద తయారైన బొమ్మలను అమ్మలేక గోదాముల్లో నిల్వ చేయాల్సి వస్తోంది. ఫలితంగా అప్పులు పెరిగి, జీవనోపాధి కష్టతరం అవుతోంది.
మహారాష్ట్ర, మధ్యప్రదేశ్, ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లోనూ పరిస్థితి భిన్నంగా లేదు. బంగారం ధరలు పెరగడంతో జువెలరీ రంగంలోని కళాకారులు పనులు కోల్పోతున్నారు. చేతితో తయారు చేసే ఆభరణాలకు కస్టమర్లు తగ్గిపోవడం, యాంత్రిక పద్ధతులలో ఉత్పత్తి అయ్యే చవక ధర ఆభరణాలు ఎక్కువగా ప్రాచుర్యం పొందడం వలన సంప్రదాయ వృత్తులు దెబ్బతింటున్నాయి. ఒకప్పుడు తరం తరంగా ఈ వృత్తిలో కొనసాగిన కుటుంబాలు ఇప్పుడు ఇతర రంగాలవైపు వెళ్ళిపోతున్నాయి.
ఈ పరిస్థితుల్లో కేంద్రం ప్రవేశపెట్టిన “ప్రధాన్ మంత్రి విశ్వకర్మ యోజన” వంటి పథకాలు కొంత ఆశ చూపుతున్నాయి. టూల్‌కిట్‌లు, శిక్షణ, వడ్డీరహిత రుణాలు, మార్కెటింగ్‌ సహాయం అందించటం ద్వారా కళాకారులను ప్రోత్సహించే ప్రయత్నం జరుగుతోంది. అయితే ఈ పథకాలు నిజంగా గ్రామీణ ప్రాంతాల వరకు చేరి, కళాకారుల సమస్యలను తీరుస్తేనే ఉపయోగం ఉంటుందని నిపుణులు చెబుతున్నారు. కేవలం పథకాలు ప్రకటించడం కాదు, వాటి అమలులో పారదర్శకత ఉండాలి.
అంతర్జాతీయ వాణిజ్యంలో పోటీ ఎక్కువగా ఉన్న ఈ కాలంలో మన కళాకారులకు కొత్త అవకాశాలు కల్పించాల్సిన అవసరం ఉంది. డిజిటల్ మార్కెట్‌ప్లేస్‌లు, ఆన్‌లైన్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌లు, గ్లోబల్ ప్రదర్శనల ద్వారా వీరి ఉత్పత్తులను ప్రపంచానికి పరిచయం చేస్తే గణనీయమైన ఫలితాలు వస్తాయి. అదేవిధంగా ఎగుమతులపై విధించే సుంకాలను తగ్గించేందుకు దౌత్యపరమైన చర్చలు జరపడం, కళాకారుల ఉత్పత్తులకు ప్రత్యేక గుర్తింపు ఇవ్వడం వంటి చర్యలు అత్యవసరమని విశ్లేషకులు సూచిస్తున్నారు.
కళాకారుల సమస్య కేవలం ఆర్థికమే కాదు, సాంస్కృతిక పతనానికి సంకేతం కూడా. ఒక ప్రాంతపు చరిత్ర, సంప్రదాయాలు, సంస్కృతి అన్నీ కళల రూపంలో ప్రతిబింబిస్తాయి. వాటిని కోల్పోవడం అంటే మన జాతి మూలాలను కోల్పోవడమే అవుతుంది. కాబట్టి కళాకారులను ఆదుకోవడం కేవలం ఆర్థిక సహాయం కాదు, అది సంస్కృతిని కాపాడే ఉద్యమమని చెప్పవచ్చు.
ప్రస్తుతం ఉన్న సవాళ్లు ఎంత కఠినమైనవైనా, సరైన విధానాలు, సమయానుకూల చర్యలు తీసుకుంటే కళాకారుల జీవనోపాధిని కాపాడగలమనే నమ్మకం ఉంది. ప్రభుత్వాలు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు, పరిశ్రమలు, ప్రజలు అందరూ కలిసి ఈ ఉద్యమంలో భాగమైతే, మన సంప్రదాయ కళలు మళ్లీ వెలుగులోకి వస్తాయి. లేకపోతే శతాబ్దాలుగా కొనసాగుతున్న ఆ కళారూపాలు చరిత్ర పుటల్లో కలసిపోతాయి.
Author
